.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Λιτοχώρου ενώνει τις δυνάμεις της με άλλες 23 βιβλιοθήκες και φορείς της Μακεδονίας, τιμώντας την επέτειο των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης, στο πλαίσιο σειράς εκδηλώσεων που οργανώνονται από το Δήμο Θεσσαλονίκης.

Η έκθεση θα ξεκινήσει από τη Θεσσαλονίκη (Δημαρχιακό Μέγαρο, 5-30 Απριλίου 2021) και έπειτα θα περιοδεύσει στους δήμους και τις πόλεις, που συμμετέχουν στη δράση, πάντα με την αυστηρή τήρηση των προβλεπόμενων μέτρων ασφαλείας κατά της νόσου Covid-19, ενώ θα υπάρξει και σε ψηφιακή μορφή για να παρουσιαστεί διαδικτυακά και στον απόδημο Ελληνισμό. Στη διαδημοτική έκθεση συμμετέχει και το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Παράλληλα, στο πλαίσιο αυτής της διαδημοτικής δράσης θα παρουσιαστούν  ιστορικά κειμήλια που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες το 1821 από τη συλλογή του Βασίλη Νικόλτσιου.

Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Λιτοχώρου η έκθεση θα πραγματοποιηθεί το ερχόμενο καλοκαίρι, μεταξύ 19 και 31 Ιουλίου 2021.

Ακολουθεί το περιγραφικό λάβαρο παρουσίασης (μπάνερ) της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Λιτοχώρου, που αποτελεί το βασικό αντικείμενο της διαδημοτικής έκθεσης μαζί με τα αντίστοιχα των άλλων βιβλιοθηκών, με σκοπό την ανάδειξη των ιστορικών γεγονότων της περιόδου της Επανάστασης του 1821.

.

Ο Όλυμπος & το Λιτόχωρο στην επανάσταση του 1821

Οι απελευθερωτικές προσπάθειες των κλεφταρματολών του Λιτοχώρου & του Ολύμπου

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Λιτόχωρο αποτέλεσε ορμητήριο των κλεφτών του Ολύμπου, όπως και καταφύγιο των αρματολών της περιοχής, που υποστηριζόταν από τους κατοίκους. Απόδειξη της ύπαρξης κλεφτών βρίσκουμε στο πρόσωπο του Λάππα, που γεννήθηκε στο Λιτόχωρο, ήταν πρωτοπαλίκαρο του Πάνου Ζήδρου και πολέμησε κατά των Τούρκων. Το 1785, σε μια συμπλοκή τραυματίστηκε και σκοτώθηκε.

.

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Νικοτσάρας, ο Ρήγας Φεραίος & το Λιτόχωρο

Από το Λιτόχωρο πέρασε ο μεγάλος δάσκαλος του Γένους, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, στο σημείο που δίδαξε υπάρχει σήμερα εκκλησάκι. Στην παραλία του αποβιβάστηκε ο Νικοτσάρας, βρίσκοντας το 1807 ηρωικό θάνατο στην προσπάθειά που έκανε για ξεσηκωμό στην περιοχή. Στο Λιτόχωρο βρήκε καταφύγιο και ο Ρήγας Φεραίος μετά το φόνο του Τούρκου προκρίτου στο Βελεστίνο.

.

Η αρχή της επανάστασης και οι ολύμπιοι αγωνιστές

Όταν ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση του ‘21 ξεσηκώθηκαν οι Ολύμπιοι αγωνιστές, όμως οι Τούρκοι κατέστειλαν όλα τα επαναστατικά κινήματα, καταδιώκοντας τους αντάρτες και διαλύοντας τις εξεγέρσεις. Με την αποτυχία της επανάστασης στη Μακεδονία και τον Όλυμπο, πολλοί αγωνιστές με γυναικόπαιδα έφυγαν στη νότια Ελλάδα, προσφέροντας ό,τι μπορούσαν στο μεγάλο Αγώνα. Έλαβαν μέρος σε διάφορες μάχες, υπό τις οδηγίες γνωστών καπεταναίων οπλαρχηγών του 1821. Αρκετοί εγκαταστάθηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα και υπέβαλαν τα δικαιολογητικά τους ζητώντας αμοιβές, για υπηρεσίες που πρόσφεραν κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα.

.

Οι «Ολύμπιοι»

Οι Έλληνες στην ελεύθερη Ελλάδα θεωρούσαν τους αγωνιστές απογόνους των θρυλικών κλεφταρματολών του Ολύμπου και τους αποκαλούσαν «Ολύμπιους».

.

Οι Λιτοχωρίτες συμμετείχαν ενεργά στον Αγώνα για απελευθέρωση, του 1821

Γενικότερα με άλλους αγωνιστές του Ολύμπου και της Πιερίας ήταν έτοιμοι να πάρουν τα όπλα την Άνοιξη του ’21, κάτι που έγινε τελικά την Άνοιξη του ’22. Στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου του ’21 πραγματοποιήθηκε συμβούλιο των καπεταναίων του Ολύμπου, της Βέροιας και της Νάουσας στο ιστορικό Μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου του Ολύμπου.

.

Ονόματα καπεταναίων που συμμετείχαν

Συμμετείχαν οι καπετάνιοι Διαμαντής Νικολάου (Ολύμπιος), Γέρο Καρατάσος, Αγγελής Γάτσος, Λογοθέτης Ζαφειράκις, Γιώργης Συρόπουλος, Τόλιος Γ. Λάζου, Δήμος και Γιώργος Τζαχείλας, Κωνσταντίνος Μπίνος, Λιάκος Διαμαντής και ο Δήμος Νικολάου ο Ολύμπιος ή Ψαροδήμος. Αποφασίστηκε η παροχή βοήθειας στους επαναστάτες της Χαλκιδικής και ο Νικολάου συγκρότησε σώμα 400 Ολυμπίων που στάλθηκε εκεί τον Ιούνιο του ’22. Το Σεπτέμβριο του ’21 προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν βοήθεια σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Έτσι συγκρότησαν μια επιτροπή με σκοπό να μεταβεί στη Νότια Ελλάδα για να αποκτήσουν στρατιωτική βοήθεια.

.

Οι συναντήσεις των Ολύμπιων αγωνιστών με τους οπλαρχηγούς της επανάστασης και τον Δ. Υψηλάντη

Η πιερική αντιπροσωπεία έφτασε στα Ψαρρά στις 20 Σεπτεμβρίου. Έπειτα στην Ύδρα, τις Σπέτσες και του Μέλους. Συναντήθηκαν με τον Λάζαρο Κουντουριώτη, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και στις 27 Σεπτεμβρίου κατέληξαν στην Τρίπολη. Εκεί φιλοξενήθηκαν για λίγο από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Κανέλλο Δεληγιάννη. Στο Άργος συναντήθηκαν με τον γενικό αρχηγό της Επανάστασης, Δημήτριο Υψηλάντη.

.

Η μυστική σύσκεψη οπλαρχηγών και προκρίτων

Στις αρχές Νοεμβρίου του 1827 στη Μονή του Αγίου Διονυσίου στον Όλυμπο έγινε μυστική σύσκεψη οπλαρχηγών κληρικών και προκρίτων του Ολύμπου και των Πιερίων. Υπέγραψαν στις 3 Νοεμβρίου δύο αναφορές, που στάλθηκαν στην κυβέρνηση και μιλούσαν για την ανάγκη να κινηθούν δραστήρια για την απελευθέρωση των εδαφών τους, τώρα που πρόκειται να καθοριστούν τα όρια του ελληνικού κράτους. Συμπεραίνεται ότι ζητούσαν ως γενικό αρχηγό τον Δημήτριο Υψηλάντη με βοηθό του τον Βαυαρό φιλέλληνα Συνταγματάρχη Heideck, ανθρώπων που σεβόταν.

.

Οι συναντήσεις των Ολύμπιων αγωνιστών με τον Ι. Καποδίστρια

Μετά την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο, το Γενάρη του ’28, οι Ολύμπιοι με επιτροπή αποτελούμενοι από τον Δ. Νικολάου, Τόλιο Λάζο, Γ. Σύρο και άλλους συγγενείς τους, αναχώρησαν για τη Νότια Ελλάδα για να συναντήσουν τον Κυβερνήτη. Ζήτησαν από αυτόν να μην λησμονήσει την Πιερία και ζήτησαν τη βοήθειά του να περιληφθεί στα όρια του νέου ελληνικού κράτους η περιοχή του Ολύμπου.

.

Η υπογραφή του πρωτοκόλλου του Λονδίνου

Μια δεύτερη αναφορά των Ολυμπίων προς τον Κυβερνήτη έφτασε λίγο μετά την υπογραφή του πρωτοκόλλου του Λονδίνου (10/22 Μαρτίου 1829), στις 25 Μαρτίου 1829. Οι αντιπρόσωποι των μεγάλων Δυνάμεων στο Λονδίνο πρότειναν το νέο ελληνικό κράτος να περιλαμβάνει την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, τις Σποράδες και τις Κυκλάδες. Οι Ολύμπιοι θορυβήθηκαν και ο Καποδίστριας τους συμβούλεψε να μην βιάζονται, διατηρώντας αγαθές σχέσεις με τους Τούρκους, έχοντας εμπιστοσύνη στους χειρισμούς της ελληνικής Κυβέρνησης. Τους προέτρεπε να έχουν εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη των συμμάχων αυλών, γνωρίζοντας βέβαια πόσο δύσκολες ήταν οι διαπραγματεύσεις με τις μεγάλες δυνάμεις. Τις αποφάσεις της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης του Άργους (Ιούνιος – Ιούλιος του ’29) ψήφισαν και οι
αντιπρόσωποι των Ολυμπίων δείχνοντας εμπιστοσύνη στον Καποδίστρια, αν και δεν ικανοποιούνταν οι προσδοκίες τους. Η δολοφονία του ανέκοψε τις γόνιμες διπλωματικές κινήσεις του.

.

Λιτοχωρίτες οπλαρχηγοί και πολεμιστές

Ιάκωβος Περικλής Ολύμπιος: (Υπάρχουν αναφορές γι’ αυτόν στα «25 ανέκδοτα έγγραφα, Μακεδονικά 21-1981), του Κώστα Σπανού και στην Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω.
Ιωάννης Δ. Μανάκας – Μανακόπουλος: (Ό,τι γνωρίζουμε γι’ αυτόν και το Λιτόχωρο, το χρωστάμε στα έγγραφα του φακέλου του, που βρίσκονται στο Αρχείο των Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης).
Αναγνώστης & Μιχαήλ Πιτσιάβας: Υπάρχουν αναφορές γι’ αυτούς στα «Δέκα ανέκδοτα έγγραφα, Μακεδονικά 24-1981), του Κώστα Σπανού. Μεγάλη γενικότερα η συμβολή της οικογένειας Πιτσιάβα στον αγώνα του ’21, σύμφωνα με τους Βακαλόπουλο Απ. & Κων/νο. Ένα μέλος της οικογένειας, ο Μεθόδιος Πιτσιάβας, ήταν το 1827 ηγούμενος στο μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου.
Ευάγγελος Σχινάς: (Σιδηρούν παράσημο το 1835).
Ιωάννης Περικλής: (Αναφέρεται μεταξύ των τεσσάρων πληρεξουσίων των Ολυμπίων που ζήτησαν να γίνουν δεκτοί ως μέλη της εθνοσυνέλευσης, τον Απρίλιο του 1826). Πρόκριτος και οπλαρχηγός του Ολύμπου σημαντικής αξίας μεταξύ των Μακεδόνων αγωνιστών.
Ο Ιωάννης Ολύμπιος (1802-1869) ήταν Έλληνας Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γιατρός. Γεννήθηκε στο Λιτόχωρο και σπούδασε ιατρική στη Γερμανία, χειρουργική και οφθαλμολογία. Ήταν ιατρός του στρατεύματος στην επανάσταση και έπειτα κατατάχτηκε στην εφεδρεία του Ιππικού. Το 1830 έστειλε μαζί με το Ν. Χορτάκη επιστολή καταγγελίας στον Ιωάννη Καποδίστρια, για τους εμπειρικούς ιατρούς που υπήρχαν στο στράτευμα.
Τα ονόματα των Λιτοχωριτών αγωνιστών είναι αναμφισβητήτως ελληνικά, κάτι που δείχνει την εθνική σύνθεση και συνείδηση του Λιτοχώρου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

.

Η ανέκδοτη χωρογραφία της Θεσσαλομαγνησίας και οι μετακινήσεις του πληθυσμού

Στην ανέκδοτη χωρογραφία (1938) της Θεσσαλομαγνησίας του Γρηγόριου Κωνσταντά γίνεται αναφορά στην πυρπόληση της Ιεράς Μονής του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω, από τους Τούρκους. Η εγκατάλειψη αυτής έγινε το έτος 1828. Οι περισσότεροι και πλουσιότεροι κάτοικοι του Λιτοχώρου μετακινήθηκαν στις Σέρρες εξαιτίας της επιδημίας πανώλης, των αφόρητων πιέσεων των Τούρκων και της Επανάστασης των κλεφταρματολών του Ολύμπου το 1822, που κατεστάλη από τους Τούρκους. Μέχρι το 1860, οι περισσότεροι γύρισαν πίσω. Πολλοί Λιτοχωρίτες κατ’ επάγγελμα ναυτικοί εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, εξαιτίας της άγριας καταστολής των επαναστατικών κινημάτων στον Όλυμπο και τη Μακεδονία (1821, 1828, 1854 & 1878). Υπάρχει εκεί ακμάζουσα ακόμη και σήμερα η Λιτοχωρίτικη παροικία.

.

Το κοινωνικό-ανθρωπιστικό περιεχόμενό του «Κισλά»

«Κισλάς» σημαίνει χειμερινός βοσκότοπος, με πρώτο συνθετικό την τούρκικη λέξη «kis», που είναι ο χειμώνας. Οι κτηνοτρόφοι νοίκιαζαν
τον κισλά το χειμώνα, μετακινώντας τα ζώ τους στην περιοχή του Βαρικού. Οι ελευθερίες και τα προνόμια που παραχώρησε ο κατακτητής,
αξιοποιήθηκαν από τους κατοίκους για την εκμετάλλευση των συλλογικών παραγωγικών δυνατοτήτων τους. Στο Λιτόχωρο διαμορφώθηκαν
αυτόνομες συνθήκες ομαδικής ζωής. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του κισλά Βαρικού αποτέλεσε το κοινωνικό- ανθρωπιστικό περιεχόμενό του
που συμβάλλει δημιουργικά στην πραγμάτωση του κοινοτισμού.

.

Τα σχολεία του Λιτοχώρου στην Τουρκοκρατία

Το διδακτήριο του Λιτοχώρου χτίστηκε πριν το 1864 με πρωτοβουλία του ιερέα Μελετίου, που υπήρξε επίσκοπος Σισανίου, για να στεγαστούν τα σχολεία «Ελληνικό» και Δημοτικό. Το πρώτο λειτουργούσε από το 1856 περίπου, χρονιά που συμπίπτει με την παραχώρηση προνομίων από τους Τούρκους στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς. Τότε εκδόθηκε και το περίφημο σουλτανικό έγγραφο «χάτι χουμαγιούν». Ήταν πολύ σημαντική η εκπαίδευση τα πέτρινα εκείνα χρόνια και βοήθησε στον ξεσηκωμό και την απελευθέρωση της περιοχής.

.

Ο Καραϊσκάκης και το Λιτόχωρο

Ο γιος του Γεωργίου Καραϊσκάκη Δημήτριος, παντρεύτηκε την Αννέτα Κολωνιάρη, που ζούσε στο πατρικό της στο Λιτόχωρο. Το πιθανότερο, τη γνώρισε όταν συμμετείχε στις επαναστατικές κινήσεις του Ολύμπου το 1854 και έπειτα. Έζησαν στην Αίγινα και μετά το θάνατό του, η Αννέτα με την κόρη τους επέστρεψαν στο Λιτόχωρο και εκείνη απέκτησε μόρφωση, πράγμα σπάνιο για την εποχή. Αυτό δείχνει την οικονομική ευμάρεια και την ακμαία κοινότητα του Λιτοχώρου, ενώ τα Σχολεία που λειτούργησαν στην κωμόπολη ήταν τα πρώτα και πιο αξιόλογα στην Πιερία.

.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο Λιτόχωρο

Υπήρχε από το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, όταν ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω ήρθε στην κωμόπολη (1530). Το 1760 κτίστηκε μεγαλύτερος και κατά την επανάσταση του 1878 κανονιοβολήθηκε και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους. Έπειτα ξανακτίστηκε και εγκαινιάστηκε το 1894.
Το 1762 κτίστηκε στην νοτιοανατολική άκρη του το παρεκκλήσι του αγίου
Διονυσίου, που από τη μεγάλη καταστροφή του 1878 δεν αλλοιώθηκε και διατηρείται σε καλή κατάσταση, με σπάνιες τοιχογραφίες.

.

Το Λιτόχωρο και η επανάσταση του 1878

Στο Λιτόχωρο το 1878, συστάθηκε η πρώτη επαναστατική κυβέρνηση για την απελευθέρωση της Μακεδονίας με πρόεδρο τον Ευάγγελο Κοροβάγκο και άρχισε η επανάσταση του Ολύμπου. Οι συνέπειες της αποτυχίας μεγάλες για τους Λιτοχωρίτες, το χωριό και η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου που ήταν κέντρο της επανάστασης πυρπολήθηκαν.
Οι γέροντες σκοτώθηκαν, το ζωικό κεφάλαιο και τα καλαμπόκια αρπάχτηκαν, πολλοί κάτοικοι έγιναν πρόσφυγες. Ο ξεσηκωμός όμως είχε αποτελέσματα σε διπλωματικό επίπεδο, υπήρξε το μεγαλύτερο επιχείρημά μας για την υποστήριξη της Ελληνικότητας της Μακεδονίας στο συνέδριο του Βερολίνου, που συνήλθε από 1ης Ιουνίου έως 1ης Ιουλίου του 1878.

.

Ο τορπιλισμός του τουρκικού πλοίου Φετχί Μπουλέντ

Οι Λιτοχωρίτες ναυτικοί Νικόλαος Βλαχόπουλος και Μιχαήλ Κωφός οδήγησαν στους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-1913 το ναύαρχο Νικόλαο Βότση στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, όπου τορπίλισε τη ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου στις 18 Οκτωβρίου 1912. Ο τορπιλισμός του τουρκικού πολεμικού πλοίου Φετχί Μπουλέντ έγινε έπος, αναδεικνύοντας τον Βότση ως μπουρλοτιέρη του Θερμαϊκού.

.

Στην έκθεση πρόκειται να συμμετάσχουν οι ακόλουθοι φορείς:

1. Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης
2. Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
3. Δημοτική Βιβλιοθήκη Αλεξάνδρειας
4. Δημοτική Βιβλιοθήκη Αξιούπολης «Δημήτριος Ε. Οικονόμου»
5. Δημοτική Βιβλιοθήκη Θέρμης
6.  Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης
7. Δημοτική Βιβλιοθήκη Κατερίνης
8. Δημοτική Βιβλιοθήκη Καστοριάς «Αθανάσιος Χριστόπουλος»
9. Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη Κοζάνης
10. Δημοτική Βιβλιοθήκη Λαγκαδά
11. Δημοτική Βιβλιοθήκη Λιτοχώρου
12. Δημοτική Βιβλιοθήκη Νάουσας
13. Δημοτική Βιβλιοθήκη Ν. Μουδανιών
14. Δημοτική Βιβλιοθήκη Πανοράματος
15. Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου
16. Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυκάστρου
17. Δημοτική Βιβλιοθήκη Πτολεμαΐδας
18. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Γρεβενών
19. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Έδεσσας
20. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών
21. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σιάτιστας «Μανούσεια»
22. Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Φλώρινας «Βασιλικής Πιτόσκα»
23. Πολεμικό Μουσείο Γ΄Σ.Σ. Θεσσαλονίκης.

.
.